شیر پروانه‌ای یا buterfly valve  از دسته شیرهای ربع‌گرد است که برای باز و بسته شدن و تنظیم جریان سیال به کار می‌رود. شیر پروانه‌ای يكي از ساده‌ترين انواع شیرآلات صنعتی است كه كاربرد آن در واحدهاي نفت و پتروشيمي متداول‌­تر است. با این وجود، کاربرد گسترده‌ای در سایر صنایع نیز دارد. 

ساختمان شیر پروانه‌ای از يك بدنه معمولی، يك صفحه مدور كه تقريباً در وسط قرار دارد، یک دیسک جهت باز و بسته شدن مسیر سایل و لاستیک آببندی تشكيل شده است. اين صفحه حول ميله‌ای در حدود ۹۰ درجه می‌گردد و باز و بسته کردن آن بصورت دستی بسیار ساده است؛ کافی است اهرم شیر پروانه‌ای را به اندازه 90 درجه حول محور بچرخانید، شیر به سادگی باز و بسته خواهد شد. با اینکه در طول فرایند باز و بسته شدن جریان، دیسک در مسیر سیال قرار دارد، افت فشار چندانی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا در حالت کاملا باز، دیسک موازی با خط لوله و محور حرکت جریان سیال قرار می‌گیرد.

شیر های پروانه ای یکی از مفید ترین شیر هایی هستند که یک سیستم لوله‌ کشی می‌تواند داشته باشد. این شیرها به اپراتور توانایی شروع، متوقف یا حتی محدود کردن جریان آب را در یک سیستم می‌دهند.

این موضوع زمانی به چشم می‌­آید و مفید واقع می‌­شود که سیستم نیاز به تعمیرات، تمیز کردن یا تغییراتی داشته باشد و شما می‌خواهید اطمینان حاصل کنید که هیچ مایعی وارد لوله ­ها نمی‌شود.

علی رغم اینکه نام این محصول را شیر پروانه‌ ای گذاشته‌اند، اما این شیر واقعاً شبیه پروانه نیست. نام «پروانه» از این حقیقت ناشی می‌شود که دیسک یا به‌ اصطلاح «بال‌ ها» در اطراف یک محور مرکزی حرکت می‌کنند و به‌ نوعی مانند بدن یک پروانه عمل می‌کند.

شیر های پروانه‌ ای شیرهای چهار زمانه هستند، به این معنی که با ۹۰ درجه چرخش کاملاً باز و کاملاً بسته می‌شوند.

شیر های پروانه‌ ای بزرگ معمولاً به‌ اصطلاح مجهز به گیربکس هستند که در آن دستگیره دستی توسط چرخ‌ دنده‌ ها به بدنه وصل می‌شود. این کار عملکرد شیر را روان­ تر و ساده ­تر می‌کند، اما سرعت عملکرد شیر را کاهش می‌دهد.

ویژگی ها